ذهن آگاهی چیست و انواع آن کدام است

ذهن آگاهی یا Mindfulness یکی از مفاهیم مهم در روانشناسی است که به طور گسترده‌ای در درمان‌های روانشناختی، به ویژه درمان‌های مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) و درمان شناختی-رفتاری (CBT) مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تمرین در اصل به توانایی توجه دقیق و بدون قضاوت به لحظه حال اشاره دارد. ذهن آگاهی نه تنها به کاهش استرس کمک می‌کند، بلکه در بهبود سلامت روان، روابط و عملکرد فردی نیز تاثیرگذار است.

در این مقاله، ما به تحلیل ذهن آگاهی از منظر روانشناسی تحلیلی خواهیم پرداخت. روانشناسی تحلیلی به طور ویژه بر فرآیندهای ناخودآگاه، ساختار شخصیت و تعاملات درونی فرد تمرکز دارد. در این زمینه، ذهن آگاهی به عنوان یک ابزار برای شناخت عمیق‌تر از خود و رسیدن به آگاهی بیشتر در سطح ناخودآگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

مطالعه این مقاله به چه کسانی توصیه می شود :

• مدیر عاملان
• کارآفرینیان
• مدیران میانی
• بنیان گذاران و اعضای تیم استارتاپی
• علاقمندان به حوزه توسعه فردی

ذهن آگاهی چیست ؟

در ابتدا، لازم است که ذهن آگاهی را به طور دقیق تعریف کنیم. ذهن آگاهی به معنای توجه کامل و بدون قضاوت به لحظه حال است. این به این معناست که فرد باید در هر لحظه فقط و فقط بر روی تجربه‌های جاری خود تمرکز کند، چه از جنبه‌های فیزیکی، ذهنی و احساسی. به عبارت دیگر، ذهن آگاهی به فرد کمک می‌کند تا بدون اینکه خود را به فکرهای منفی یا اضطراب‌های آینده مشغول کند، در لحظه حاضر حضور داشته باشد.

این فرآیند در سنت‌های معنوی مانند بودائیسم و تائوئیسم ریشه دارد و بعدها در روانشناسی مدرن نیز به عنوان یک ابزار درمانی به کار گرفته شده است. در روانشناسی تحلیلی، توجه به لحظه حال و بهبود آگاهی فرد از تجربیات ناخودآگاه، از ابعاد کلیدی تحلیل روانشناختی به شمار می‌رود.

انواع ذهن آگاهی

1. تمرکز ذهنی بر روی یک کار یا شی: آسان‌ترین روش برای تمرین ذهن آگاهی در لحظه حاضر، این است که توجه خود را کاملاً بر روی یک کار یا شی متمرکز کنید.

همانطور که راهب ویتنامی و سفیر برجسته ذهن آگاهی، Thich Nhat Hanh می‌گوید:

«به نظر من، این ایده که شستن ظروف ناخوشایند است، تنها زمانی رخ می‌دهد که شما آن‌ها را نشویید. وقتی جلوی سینک بایستید و آستین‌هایتان را بالا زده و دست‌هایتان را در آب گرم قرار دهید، واقعاً بسیار لذت‌بخش است. من از وقت‌گذاشتن با هر ظرف لذت می‌برم و از ظرف، آب و تک تک حرکات دستانم آگاهی کامل دارم. می‌دانم اگر عجله کنم تا زودتر دسر بخورم، زمان شستن ظروف ناخوشایند خواهد بود و ارزش زیستن ندارد. حیف است، برای هر دقیقه، هر ثانیه از زندگی یک معجزه است. خود ظروف و اینکه من اینجا هستم و آنها را می‌شورم معجزه است!»

2. مراقبه ذهن آگاهی: مدیتیشن تمرکز حواس، به این معناست که توجه خود را بر روی نفس خود متمرکز کنید، در حالی که دم و بازدم می‌کنید. این تمرین را می‌توانید هر بار 10 دقیقه یا بیشتر انجام دهید. زمانی که حواس‌پرتی به طور اجتناب‌ناپذیر رخ می‌دهد، از تکنیک «توجه داشتن» استفاده کنید. در این تکنیک، به حواس‌پرتی برچسب «فکر» یا «احساس» می‌زنید و سپس توجه خود را دوباره به نفس خود باز می‌گردانید. در هیچ‌کدام از افکار یا احساسات گیر نکنید و تلاش نکنید که آن‌ها را سرکوب یا نادیده بگیرید. فقط آن‌ها را مشاهده کنید و بگذارید بگذرند. پیشنهاد می‌شود این مدیتیشن را به روتین روزانه خود اضافه کنید.
3. شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی: شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی با ترکیب تمرینات تنفسی، مدیتیشن و کشش همراه با عناصر شناخت درمانی، در حمایت از افرادی که افسردگی مکرر را تجربه می‌کنند، مؤثر واقع شده است.

حالا که با انواع ذهن آگاهی آشنا شدیم، در بخش بعد به این سوالات پاسخ خواهیم داد که ذهن آگاهی چه مزایایی دارد؟

ذهن آگاهی و روانشناسی تحلیلی

پروفسور یونگ، یکی از پایه‌گذاران روانشناسی تحلیلی، بر اهمیت خودآگاهی و تعامل با ناخودآگاه تأکید زیادی داشت. یونگ معتقد بود که افراد نیاز دارند تا با جنبه‌های ناخودآگاه خود روبه‌رو شوند و آن‌ها را به آگاهی بیاورند تا از دستاوردهای شخصیت فردی به شکلی یکپارچه‌تر بهره‌برداری کنند. در این زمینه، ذهن آگاهی به عنوان یک تکنیک کمک‌کننده برای رسیدن به این هدف نقش بسزایی دارد. (برای اطلاعات بیشتر راجع به روش های رسیدن به هدف کلیک کنید.)

در روانشناسی تحلیلی، ذهن آگاهی می‌تواند به فرد کمک کند تا از جنبه‌های ناآگاه و سرکوب‌شده خود آگاه شود. از آنجا که ذهن آگاهی به فرد کمک می‌کند تا تجربه‌های خود را بدون قضاوت و تحلیل فوری مشاهده کند، این کار می‌تواند به باز شدن دروازه‌های ناخودآگاه کمک کند و فرد را قادر سازد تا با تعارضات درونی خود روبرو شود.

ذهن آگاهی در فرآیند خودشناسی

خودشناسی یکی از اصول بنیادی روانشناسی تحلیلی است. در فرآیند خودشناسی، فرد باید به آگاهی نسبت به خود برسد و با جنبه‌های مختلف شخصیت خود روبه‌رو شود. این فرآیند نیازمند شجاعت و آمادگی برای پذیرش تمامی جنبه‌های ناخودآگاه است که ممکن است به دلیل ترس یا عدم آگاهی از آن‌ها، به صورت پنهان باقی بمانند. برای دریافت بهترین آموزش خودشناسی کلیک کنید.

ذهن آگاهی با فراهم کردن فضای لازم برای مشاهده بدون قضاوت، به فرد این امکان را می‌دهد که به طور مستقیم با افکار، احساسات و حتی تضادهای درونی خود مواجه شود. به این ترتیب، فرد می‌تواند به شناخت عمیق‌تری از خود دست یابد و از این طریق به تحقق خود دست پیدا کند.

نقش ذهن آگاهی در کاهش اضطراب و استرس

یکی از فواید شناخته‌شده ذهن آگاهی، کاهش اضطراب و استرس است. در روانشناسی تحلیلی، اضطراب به عنوان نشانه‌ای از تعارضات ناخودآگاه و ترس‌های حل‌نشده در نظر گرفته می‌شود. ذهن آگاهی می‌تواند به فرد کمک کند تا از واکنش‌های خودکار و ناخودآگاه که به اضطراب می‌انجامند، فاصله بگیرد و در عوض به یک رویکرد آگاهانه و مبتنی بر حضور در لحظه تمرکز کند.

وقتی فرد به طور کامل در لحظه حاضر حضور دارد، می‌تواند از دایره افکار منفی و آینده‌نگری‌هایی که موجب اضطراب می‌شود خارج شود. این مسئله به طور ویژه در درمان‌های روانشناختی مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT) و درمان مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) استفاده می‌شود. شما میتوایند از دوره کاهش استرس نیز استفاده کنید.

تحلیل نمادین ذهن آگاهی

در روانشناسی تحلیلی، بسیاری از فرآیندهای ذهنی و احساسات به شکل نمادها در ناخودآگاه ذخیره می‌شوند. ذهن آگاهی می‌تواند به فرد کمک کند تا این نمادها را شناسایی کند و به آگاهی بیاورد. این نمادها اغلب در رویاها، تصاویر ذهنی و حتی احساسات بدن ظاهر می‌شوند. زمانی که فرد قادر است این نمادها را شناسایی کرده و با آن‌ها در ارتباط قرار گیرد، می‌تواند به جنبه‌های پنهان شخصیت خود دست یابد و آن‌ها را بهتر درک کند.

برای مثال، احساس ناراحتی در ناحیه معده ممکن است نمادی از ترس یا استرس پنهان باشد که فرد قادر به آگاه شدن از آن نمی‌شود. از طریق تمرین ذهن آگاهی، فرد می‌تواند با دقت بیشتری این احساسات را شناسایی کند و از این طریق به معنای عمیق‌تری از تجربه‌های درونی خود دست یابد.

ذهن آگاهی و تعاملات درونی

ذهن آگاهی می‌تواند به فرد کمک کند تا به تعادل و هماهنگی میان جنبه‌های مختلف شخصیت خود برسد. در روانشناسی تحلیلی، این فرآیند به مفهوم یکپارچگی خود معروف است. وقتی فرد به تجربه‌های درونی خود توجه می‌کند و آن‌ها را بدون قضاوت می‌پذیرد، می‌تواند تعارضات درونی خود را شناسایی کرده و آن‌ها را به شکلی سالم‌تر و سازنده‌تر مدیریت کند. این یکپارچگی خود به فرد کمک می‌کند تا به احساس رضایت و هماهنگی بیشتری دست یابد و به طور کلی به رشد شخصی و روانی خود ادامه دهد.

کاربردهای ذهن آگاهی در درمان

در روانشناسی تحلیلی، ذهن آگاهی به عنوان ابزاری برای درمان اختلالات روانی مختلف مانند افسردگی، اضطراب، اختلالات شخصیتی و حتی مشکلات روابطی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور خاص، درمان مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) و درمان شناختی-رفتاری مبتنی بر ذهن آگاهی (DBT) به عنوان روش‌های موفق در درمان اختلالات روانی شناخته شده‌اند.

در این درمان‌ها، فرد آموزش می‌بیند که چگونه ذهن آگاهی را در زندگی روزمره خود به کار ببرد تا به آگاهی از تجربه‌های ذهنی و احساسی خود برسد. این آگاهی می‌تواند به کاهش مشکلات روانی و بهبود کیفیت زندگی کمک کند.

تفاوت ذهن آگاهی با مراقبه

بسیاری از افراد در درک تفاوت بین ذهن آگاهی و مراقبه دچار سردرگمی می‌شوند. ذهن آگاهی، برخلاف مراقبه، یک حالت ذهنی موقت و گذرا نیست که تنها در طول تمرینات مراقبه وجود داشته باشد و سپس در طول روز ناپدید شود. بلکه ذهن آگاهی یک روش زندگی است که می‌توان آن را در هر لحظه و در هر شرایطی به کار برد. به‌محض یادآوری آن، می‌توانیم دوباره به لحظه حال بازگردیم و در آن حضور داشته باشیم. تمرین ذهن آگاهی باعث از بین رفتن تنش‌ها یا مشکلات نمی‌شود، بلکه به ما کمک می‌کند تا از افکار و احساسات ناخوشایند آگاه شویم. این آگاهی به ما این امکان را می‌دهد که در مواجهه با موقعیت‌های چالش‌برانگیز، انتخاب‌های بیشتری داشته باشیم و با آرامش و همدلی بیشتری واکنش نشان دهیم.

مهم است که بدانیم ذهن آگاهی به این معنا نیست که هیچ‌گاه خشمگین نمی‌شویم. بلکه این مهارت به ما می‌آموزد که به‌طور آگاهانه و با تفکر بیشتر پاسخ دهیم، حتی اگر این پاسخ همراه با مقداری خشم باشد. هدف اصلی ذهن آگاهی، متوقف کردن فکر یا خالی کردن ذهن نیست. بلکه هدف این است که به احساسات فیزیکی، افکار و عواطف خود توجه کنیم و بدون داستان‌سازی یا فرضیه‌سازی، آن‌ها را مشاهده کنیم. مراقبه، زمینه‌ای است برای یادگیری ذهن آگاهی. در ابتدا، با مراقبه تمرین می‌کنیم تا برای مدت زمانی محدود، با «اینجا» و «اکنون» آشنا شویم. به‌مرور زمان، با تمرینات منظم ذهن آگاهی، توانایی ما برای حضور در لحظه حال در تمام طول روز افزایش می‌یابد.

نتیجه‌گیری

در نهایت، تمرین ذهن آگاهی از نظر روانشناسی تحلیلی یک ابزار قدرتمند برای دستیابی به خودآگاهی و یکپارچگی شخصیت است. این تمرین به افراد کمک می‌کند تا به جنبه‌های ناخودآگاه خود آگاه شوند و با تعارضات درونی خود روبه‌رو شوند. همچنین، ذهن آگاهی به کاهش اضطراب، استرس و بهبود کیفیت روابط کمک می‌کند.

با توجه به اصول روانشناسی تحلیلی و فواید متعدد ذهن آگاهی، می‌توان این تمرین را به عنوان یک روش درمانی مؤثر برای بسیاری از مشکلات روانی و فردی در نظر گرفت.