تله شکست چیست؟ نشانه‌ها، ریشه‌ها و راهکارهای درمان
یکی از طرحواره های مهم در «طرحواره درمانی» ، تله شکست (Failure Schema) است؛ در این حالت فرد بر این باور است که ناتوان ، کم هوش و بی عرضه و محکوم به شکست است که این احساس می تواند بر شغل، رابط و احساسات فرد موثر باشد. افراد مبتلا به طرحواره شکست، به خاطر اضطرابی که دارند ، دست به کاری نمیزنند و اینگونه از بسیاری از موفقیت ها محروم میمانند. در ادامه نشانه های تله شکست، درمان تله شکست و ریشه آن و… را بررسی میکنیم تا به تمام ابهامات شما را در خصوص طرحواره شکست پاسخ دهیم.
سرفصل های محتوا :
- 1 تله شکست چیست؟
- 2 تعریف علمی و دقیق‌تر تله شکست (براساس مدل جفری یانگ)
- 3 نشانه های اصلی تله شکست
- 4 5 علت ایجاد تله شکست
- 5 واکنش‌های ناسالم افراد درگیر تله شکست (طرحواره حوزه های سه گانه)
- 6 تفاوت تله شکست با کمبود اعتمادبه‌نفس
- 7 سندرم ایمپاستر چیست و چه ارتباطی با تله شکست دارد؟.
- 8 راهکارهای درمان طرحواره شکست چیست؟
- 9 پیامدهای درمان نکردن تله شکست
تله شکست چیست؟
یکی از زمینه ساز های احساس بی کفایتی ، تله شکست است. فردی که این طرحواره را دارد، عمیقاً باور دارد که: به اندازه‌ی دیگران موفق نیست؛ همیشه از دیگران عقب تر است؛ نمی‌تواند کارهای مهم را انجام دهد؛ به اندازه کافی باهوش، بااستعداد یا توانمند نیست؛ دیر یا زود در هر کاری شکست خواهد خورد. نکته مهم این است معمولا این احساسات ریشه در کودکی داشته و واقعی نیستند.
اگر میخواهید اطلاعات بیشتری راجع به طرحواره داشته باشید، مقاله طرحواره چیست را مطالعه کنید
تعریف علمی و دقیق‌تر تله شکست (براساس مدل جفری یانگ)
تله شکست زمانی شکل میگیرد که فرد عمیقاً باور داشته باشد در زمینه های مهم زندگی مثل تحصیل، کار، پروژه های شخصی یا روابط محکوم به شکست است. این باور معمولاً نه‌تنها منطقی نیست، بلکه ریشه در تجربیات و پیام های دوران کودکی دارد؛ جایی که کودک احساس کرده توانمند نیست یا همیشه در مقایسه با دیگران کم می آورد. در بزرگسالی این باور نادرست به شکل یک «عینک ذهنی» عمل می‌کند و باعث می‌شود فرد نتواند موفقیت هایش را ببیند و هر قدمی به سمت پیشرفت را تهدیدآمیز احساس کند. .
اما آیا طرحواره های شکل گرفته در کودکی ، در بزرگسالی قابل تغییر هستند ؟ بهتر است مقاله تغییر طرحواره را مطالعه کنید.
نشانه های اصلی تله شکست
اگر نشانه های زیر را در خود یا اطرافیانتان دارید، احتمال وجود طرحواره شکست زیاد است:
۱. ترس از شروع کردن
افراد مبتلا به طرحواره شکست، معمولا شوع کارهای جدید را به تعویق می اندازند چون از شکست میترسند.
۲. مقایسه‌ی مداوم با دیگران
احساس اینکه «همه از من بهترند» یا «من همیشه از بقیه عقبم».
۳. رها کردن کار در میانه‌ی راه
فکرهای رایج: «بیخود ادامه بدم، آخرش شکست می‌خورم.» «اصلاً ارزشش رو نداره، من نمی‌تونم.»
۴. انتخاب های پایین تر از توان واقعی
مثل انتخاب شغل ساده تر، رابطه ی پایین تر از ارزش واقعی، یا نرفتن سراغ فرصت های بزرگ.
۵. بی ارزش کردن دستاوردهای خود
افراد با تله شکست، دائماً موفقیت های خود را کوچک یا بی اهمیت جلوه می‌دهند.
۶. حساسیت به انتقاد
تنها یک نظر منفی کافی است تا فرد totally collapse شود و «احساس بی‌عرضه بودن» فعال شود. اگر شما هم نمیدانید چگونه انتقاد کنید و یا چگونه انتقاد پذیر شوید، در این مقاله روش های موثر و کاربردی را گفتیم که میتوانید مطالعه کنید.
افرادی که درگیر این طرحواره هستند، ناخودآگاه از قرار گرفتن در نقش فرد شکست خورده لذت می‌برند و تمایل دارند همواره نقش قربانی را ایفا کنند. این افراد معمولاً گرایش بیشتری به مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر دارند و در مواجهه با مشکلات، اقتدار و توان لازم را از خود نشان نمی‌دهند. احساس سردرگمی و گم گشتگی نیز از دیگر ویژگی های رایج در میان این بیماران است که برای درمان آن باید اقدامات مناسبی انجام شود.
اگر قصد درمان این طرحواره را داری، خانم سعیده امانی از مشاوران توانمند در کرج است که با رویکرد یونگ و روان‌شناسی تحلیلی کار می‌کند. ایشان با تمرکز بر ناخودآگاه، الگوهای تکرارشونده و ریشه های عمیق طرحواره ها، می‌تواند بهت کمک کند تا این چرخه ها را بهتر بشناسی و مسیر درمان و رشد فردی ات را پیدا کنی.
5 علت ایجاد تله شکست
تتله شکست هم مانند برخی دیگر از تله ها ، در کودکی و نوجوانی شکل میگیرد اما اگر بخواهیم ریشه طرحواره شکست را به صورت لیست وار مطرح کنیم ، میتوان به موارد زیر اشاره کرد :
- انتقادگری والدین یا معلمان : اگر در کودکی دائماً شنیده‌اید «تو نمی‌تونی.» «از خواهر/برادرت یاد بگیر.» «تو همیشه خراب می‌کنی.» احتمال شکل‌گیری این طرحواره بالاتر است.
- داشتن خواهر یا برادر بسیار موفق : این حالت باعث می‌شود کودک احساس کند «من به گرد پای او هم نمی‌رسم».
- شکست های تحصیلی یا اجتماعی در کودکی : چند تجربه‌ی ناموفق متوالی می‌تواند باور «من ناتوانم» را عمیق کند.
- والدین خیلی حمایت‌گر و دلسوز (overprotective) : اگر والدین همیشه کارهای مهم را به جای کودک انجام دهند، کودک یاد میگیرد: «من نمی‌توانم. بقیه باید کمکم کنند.»
- خانواده هایی با استانداردهای خیلی بالا : گاهی والدین به جای حمایت، مدام برای فرزند «استاندارد کمال‌گرایانه» تعریف می‌کنند..
- داشتن خواسته‌های دشوار و غیر‌ممکن از سوی والدین
- تجربه قلدری از سوی همسالان
- توجه نکردن به تلاش‌های کودک
جلوگیری از تله شکست؛ معرفی «دوره وصل»
همه علت هایی که گفته شد یک نکته مهم را نشان می‌دهد: تله شکست از دل رابطه والدین و فرزند شکل میگیرد. وقتی کودک احساس کند فقط زمانی پذیرفته می‌شود که مطابق میل والدین باشد، کمکم از «خودِ واقعی» دور می‌شود و در بزرگسالی با احساس ناتوانی، بی‌ارزشی و شکست وارد زندگی می‌شود.
برای همین آگاهی والدین ضروری است. «دوره وصل» دقیقاً برای همین طراحی شده؛ تا به پدر و مادرها یاد بدهد چگونه بدون فشار، کنترل یا مقایسه، یک رابطه عاطفی سالم و امن بسازند و از شکل‌گیری تله هایی مثل تله شکست جلوگیری کنند.
واکنش‌های ناسالم افراد درگیر تله شکست (طرحواره حوزه های سه گانه)
بر اساس طرحواره درمانی، افراد در برابر فعال شدن تله شکست ، سه نوع واکنش نشان می‌دهند:
الف) تسلیم شدن (Surrender) : فرد دقیقاً مطابق طرحواره رفتار می‌کند
- شغل هایی پایین تر از توانش میگیرد
- وارد روابطی می‌شود که در آن نقش فرد ضعیف را دارد
- سریعاً عقب نشینی می‌کند و شکست را می‌پذیرد
مثال : مریم هر بار پروژه‌ای جدید شروع می‌کند، نیمه کاره رهایش می‌کند چون فکر می‌کند «آخرش خراب می‌کنم».
ب) اجتناب (Avoidance) : برای پیشگیری از شکست، دست به هیچ اقدام مهمی نمی‌زند
- شروع کارهای جدید را عقب می‌اندازد
- از فرصت های شغلی و تحصیلی دوری می‌کند
- از قرار گرفتن در معرض ارزیابی می‌ترسد
مثال : رضا با اینکه استعداد بالا دارد، شغلی ساده انتخاب می‌کند تا تحت فشار قرار نگیرد.
ج) جبران افراطی (Overcompensation) : برعکسِ طرحواره رفتار می‌کند، اما از سر اضطراب
- بیش‌ازحد کار می‌کند
- کمال طلب می‌شود
- تلاش می‌کند همیشه بهترین باشد و هیچ اشتباهی نکند
- این گروه ظاهراً موفق‌اند، اما درونشان از ترس شکست فرار می‌کنند.
مثال : سارا با وجود موفقیت‌های زیاد، باور دارد «تصادفی قبول شده‌ام؛ اگر بفهمند واقعاً چقدر کم‌ارزشم، شکست می‌خورم.
تفاوت تله شکست با کمبود اعتمادبه‌نفس
این دو مشابه‌اند اما یکی نیستند ، دانستن تفاوت کمک می‌کند درمان درست انتخاب شود.
| تله شکست | کمبود اعتماد به نفس |
|---|---|
| ریشه در کودکی دارد | ممکن است موقتی باشد |
| باور عمیق «من ناتوانم» | خودکم‌بینی در برخی موقعیت‌ها |
| همه‌جانبه است | معمولاً محدود به چند حوزه |
| تغییر سخت‌تر است | قابل‌ترمیم‌تر و سریع‌تر |
سندرم ایمپاستر چیست و چه ارتباطی با تله شکست دارد؟.
راهکارهای درمان طرحواره شکست چیست؟
طرحواره شکست می‌تواند جنبه های مختلف زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد؛ از روابط عاطفی گرفته تا فعالیت های روزمره. با درمان این طرحواره، فرد دوباره به توانایی ها و استعدادهای درونی خود دست می‌یابد و زندگی شادتر و موفق تری را تجربه می‌کند. در ادامه دو روش اصلی برای رهایی از این تله روان شناختی معرفی شده است.
1. مراجعه به طرحواره درمانگر
مؤثرترین راه، استفاده از طرحواره درمانی و همکاری با یک درمانگر متخصص است؛ زیرا تشخیص دقیق این طرحواره کار ساده‌ای نیست. درمانگر معمولاً با برنامه ای مرحله به مرحله فرد را در مسیر بهبود همراهی می‌کند، از جمله:
- ایجاد نظم و ساختار در زندگی روزمره
- تقویت خلاقیت از دست رفته، به ویژه خلاقیتی که در دوران کودکی سرکوب شده است.
- افزایش توانایی ابراز وجود تا فرد بتواند احساسات و نیازهای خود را بیان کند
- کمک به انتخاب شغلی مناسب که با نیازهای جامعه هم‌سو باشد و احتمال شکست در آن پایین‌تر باشد
- تقویت استقلال فردی تا مراجع بتواند به‌طور مستقل تصمیم‌گیری کند و مسیر زندگی خود را انتخاب نماید
2. استفاده از چند اقدام ساده و عملی است:
- از افرادی که شما را تحقیر یا دلسرد می‌کنند فاصله بگیرید و تا حد امکان وارد بحث و گفت و گو با آن ها نشوید.
- بدون مقایسه کردن خود با دیگران، فهرستی از علاقه مندی هایتان را با جزئیات بنویسید. این کار کمک می‌کند برخلاف گذشته که دائماً خود را در رقابت می دیدید، فعالیت هایی را پیدا کنید که واقعاً از انجام آن ها لذت می‌برید.
- افراد مبتلا به طرحواره شکست باید ارزش های اصلی خود را شناسایی کرده و بر اساس آن ها هدف های کوچک و قابل‌دستیابی تعیین کنند. برای هر هدف، تعداد مراحل و زمان پایان را مشخص کرده و آن را به قدم های کوچکتر تقسیم کنند تا مسیر پیشرفت روشن تر و قابل کنترل شود.
پیامدهای درمان نکردن تله شکست
اگر فرد این طرحواره را درمان نکند، در بلندمدت ممکن است با مشکلات زیر روبه‌رو شود:
- فرسودگی شغلی
- روابط وابسته یا مخرب
- افسردگی و اضطراب
- خودتخریبی
- پشیمانی از فرصت‌های ازدست‌رفته
- پایین ماندن از ظرفیت واقعی و استعدادهای درونی
نتیجه‌گیری
تله شکست یکی از عمیق ترین و مخرب ترین طرحواره هاست؛ طرحواره ای که ریشه های آن در سال های ابتدایی زندگی شکل میگیرد و می‌تواند مسیر آینده فرد را به طور جدی تحت تأثیر قرار دهد. فردی که درگیر این طرحواره است، نه تنها توانایی های واقعی خود را نمی‌بیند، بلکه با عینک «ناتوانی» به دنیا نگاه می‌کند و حتی زمانی که موفق می‌شود، آن موفقیت را بی ارزش یا ناشی از شانس می‌داند. این الگوی ذهنی اگر درمان نشود، می‌تواند مانع شکوفایی استعدادها، ایجاد رابطه های سالم و ساختن یک زندگی رضایت بخش شود.
خبر خوب این است که تله شکست کاملاً قابل‌درمان است به شرط آنکه فرد آگاهانه برای تغییر اقدام کند. ترکیبی از طرحواره درمانی، افزایش خود آگاهی، ایجاد ساختار در زندگی و تمرین های ساده اما کاربردی می‌تواند به فرد کمک کند تا این چرخه ی ناکارآمد را متوقف کند و دوباره به توانمندی های خودش دست پیدا کند.
شرکت در کلاس‌خودآگاهی می‌تواند به شما کمک کند ریشه‌های تله شکست را بشناسید و مسیر رشد و موفقیت واقعی خود را بسازید.
به یاد داشته باشید:
هیچ کس ذاتاً محکوم به شکست نیست. این باور، یک «برنامه ذهنی قدیمی» است که میتوان آن را بازنویسی و اصلاح کرد. اگر شما یا عزیزانتان نشانه های طرحواره شکست را دارید، امروز بهترین زمان برای شروع تغییر است. درمان تله شکست یعنی بازگشت به خودِ واقعی، کشف استعدادها و ساختن آینده‌ای که شایسته‌اش هستید.
دیدگاهتان را بنویسید