روانشناسی زرد چیست و آیا موثر است؟

شاید برای شما هم پیش آمده باشد که به توصیه های به ظاهر علمی اعتماد کرده اید و چیزی جز سردرگمی یا شکست عاطفی نتیجه نداشته است . شاید تشخیص اطلاعات و منابع موثق در میان انبوهی از اطلاعات موجود کار آسانی نباشد. در این میان شاخه‌ای از روانشناسی به نام “روانشناسی زرد” یا “روانشناسی عامه پسند” (pop psycology) وجود دارد که با وعده های دروغین و راه حل های ساده اما اشتباه ، برای مشکلات روانشناسی ، افراد را به خود جذب کرده است. در ادامه توضیحات بیشتری راجع به معنی روانشناسی زرد و انواع آن ، کتاب های روانشناسی زرد ، تفاوت روانشناسی زرد و علمی و جملات روانشناسی زرد صحبت خواهیم کرد.

شاید برای شما هم پیش آمده باشد که به وبینار یا مطالبی برخورد کرده باشید که تاکید کنند با قدرت بی انتهایی که دارید ، قادر به انجام هر کاری در زندگی هستید. جملات تاکیدی که میگویند فقط کافی است تا حرکت کنید تا به هر آنچه میخواهید برسید و به خوشبختی برسید. این حرف‌ها و جملات انگیزشی همان روانشناسی زرد مخربی هستند که امروز قرار است با آن آشنا شویم.

در حقیقت روانشناسی زرد ، توصیه هایی هستند که بیشتر شبیه به شعار هستند و پایه ی علمی ندارد. این روانشناسی معمولا ساده و جذاب به نظر میرسد مثل قول حل مشکلات در چند روز! که کمکی که به حل مشکل نمیکند و فقط باعث گمراهی فرد میشود.

انواع روانشناسی زرد

در ادامه، برخی از رایج‌ترین نمونه‌های روانشناسی زرد یا روانشناسی عامه‌پسند آورده شده است که ممکن است با آن‌ها مواجه شوید:

1. وبلاگ‌ یا وب سایت روانشناسی زرد

وب‌سایت‌های شخصی یا وبلاگ‌هایی که توسط افرادی بدون تخصص یا آگاهی علمی از موضوعات روانشناسی نوشته می‌شوند که معمولاً بر پایه‌ی دیدگاه‌های شخصی یا تفسیرهای غیرعلمی هستند و ممکن است اطلاعات نادرستی ارائه دهند.

2. برنامه‌های تلویزیونی و پادکست‌ها

این برنامه‌ها می‌توانند کیفیت‌های بسیار متفاوتی داشته باشند. برخی توسط روانشناسان حرفه‌ای اداره می‌شوند، اما بسیاری دیگر توسط افرادی تولید می‌شوند که هیچ‌گونه تحصیلات رسمی یا تجربه‌ای در زمینه‌ی روانشناسی ندارند.

3. کانال‌های یوتیوب و صفحات اینستاگرام روانشناسان زرد

بسیاری از یوتیوبرها و اینستاگرامرها محتوایی درباره‌ی سلامت روان تولید می‌کنند و ادعا دارند که در این زمینه متخصص هستند. بااین‌حال، بسیاری از آن‌ها فاقد مدارک علمی یا تجربه‌ی معتبر هستند. بهتر است قبل از اعتماد به این کانال‌ها یا صفحات، از صلاحیت و تخصص آن‌ها مطمئن شوید.

4. کتاب‌های روانشناسی زرد

کتاب‌های روانشناسی زرد و خودیاری معمولاً شامل روش‌ها و توصیه‌هایی هستند که پشتوانه‌ی علمی یا شواهد تحقیقی ندارند. این کتاب‌ها اغلب به جای ارائه‌ی راه‌حل‌های واقعی، به دنبال جذب مخاطب با جملات انگیزشی و اغراق‌آمیز هستند. که در ادامه لیست کتاب روانشناسی زرد را بررسی میکنیم.

5. انجمن‌های اینترنتی

انجمن‌های اینترنتی (فروم‌ها) نیز می‌توانند فضایی برای تبادل اطلاعات غلط باشند. کاربران این انجمن‌ها ممکن است خود را متخصص معرفی کنند، درحالی‌که فاقد هرگونه صلاحیت علمی در زمینه‌ی روانشناسی هستند. ضروری است پیش از اعتماد به توصیه‌های این افراد، در مورد پیشینه و تخصص آن‌ها تحقیق کنید.

تفاوت روانشناسی زرد و روانشناسی علمی

حتی با اینکه تعریف روانشناسی زرد را میدانید، گاهی تشخیص روانشناسی زرد و روانشناسی علمی سخت میشود. در زیر به تفاوت روانشناسی زرد و روانشناسی واقعی میپردازیم. بهتر است درک عمیقی از این موضوع پیدا کنید و خود را در دام روانشناسی زرد نیندازید ، چرا که روانشناسی واقعی، که بر اساس علم و اصول درست هس ت ، می‌تواند زندگی و تصمیم‌ها را بهبود دهد اما باورهای اشتباه فقط میتواند مسیر را غلط به شما نشان دهد و زمان و شانس های شما را بسوزاند ! پس مراقب باشید ! در زیر فرق روانشناسی زرد و روانشناسی واقعی را میگوییم :

1. هدف و ماهیت اطلاعات

در روانشناسی زرد، معمولا اطلاعات آن سطحی و بی پایه هست و برای جلب مخاطب و کسب سود تولید میشوند و معمولا فقط روی ایجاد حس خوب بر مخاطب نمرکز دارد مثلا 10 راه سریع برای خوشبختی! اما در روانشناسی علمی ، هدف بهبود سلامت روان و حل مشکلات روانی است و اطلاعات بر پایه ی تحقیقات و شواهد علمی است و معمولاتحلیل عمیق و دقیق رفتارها و فرایندهای روانی توجه میکند.

2. منبع و روش جمع‌آوری اطلاعات 

در روانشناسی زرد، از منابع نامعتبر و نقل قول های بی پایه ی علمی استفاده میکند اما در روانشناسی علمی، اطلاعات بر اساس پژوهش ، کتب علمی، و مجلات تخصصی تولید میشوند.

3. نحوه ارائه اطلاعات 

روانشناسی زرد از عنوان های جذاب و هیجانی و گمراه کننده استفاده میکند که استثنایی ندارد مثلا «همیشه مثبت فکر کن!». اما در روانشناسی علمی راه حل هایی بر اساس اصلاحات علمی ارائه داده و اغلب محدودیت‌های نتایج تحقیق رو هم توضیح میدهد.

4. کاربرد و تاثیر روانشناسی زرد در برابر روانشناسی واقعی

شاید بتوان گفت در کوتاه مدت و به صورت موقت روانشناسی زرد بتواند حس خوبی به مخاطب بدهد اما در طولانی مدت هیچ تاثیری ندارد و حتی گاهی منجر به انتخاب مسیر اشتباه خواهد شد و در حل مسائل روانی هیچ کمکی نمیکند. اما روانشناسی علمی برای سلامت روان تاثیر طولانی مدت دارد و مشکلات روانشناختی را به صورت اساسی و ریشه ای حل میکند و به بهبود کیفیت زندگی کمک میکند مانند روانشناسی تحلیلی که مشکلات را به صورت ریشه ای بررسی میکند.

تشخیص روانشناسی زرد

در زیر به علائم روانشناسی زرد اشاره کردیم که در هر جایی هر کدام از این علائم را دیدی بهتر است دوری کنی تا در این گرداب دچار نشوی!

1. بدون منبع معتبر: اگر محتوایی خواندید و هیچ استنادی بر این صحبت ها نداشت به آن شک کن.
2. ساده و جذاب : اگر اطلاعات غیر واقعی دیدی مثلا درمان کامل استرس در 5 دقیقه ! بدان نشانه ای از روانشناسی زرد هست.
3. مخالف علم و منطق: هر چیزی که با علم و روان‌شناسی واقعی مطابق نباشد یا عجیب باشد احتمالا غیر واقعی است.
4. کلی گویی: اگر نسخه ی یکسان برای همه پیچیده میشه اشتباهه روانشناسی برای هر کسی متفاوت هست و ریشه ی مشکل برای هر گسی فرق دارد.
5. متخصص واقعی نیستند: اگر گوینده مدرک معتبر ندارد و بی پایه صحبت میکند به روانشناسی زرد شک کنید.
6. وعده‌های عجیب: وعده های بی اساس مانند : «با این روش دیگه هرگز غمگین نمی‌شی!» یا «زندگی‌ت 180 درجه عوض می‌شه!» اینها فقط حرفای توخالی هستند.

عوارض روانشناسی زرد

روانشناسی زرد دیدگاه اشتباه راجع به سلامت روان و روش های داشتن روان سالم به مردم میدهد که باعث شدید تر شدن مشکلاتشان میشود از طرفی به خاطر اینکه با این روش ها مشکلی از آن ها حل نمیشود. بیشتر افراد را دچار استرس و اضطراب میکند. و از طرفی زمان را از دست داده اند پس هیچ گاه به این روش های بی پایه اکتفا نکنید. از طرفی افرادی که از نظر روحی اسیب پذیر هستند بیشتر در معرض فریب روانشناسی زرد هستند و ممکنه زمان و هزینه های زیادی از دست بدهند. روانشناسی زرد باعث میشود مردم به متخصص و روانشناس واقعی هم اطمینان نکنند و از درمان های واقعی نیز دوری کنند.

همانطور که گفتیم روانشناسی زرد برای همه افراد ی یک نسخه یکسان می پیچد و میگوید با تلاش موفق میشوند بدون اینکه تفاوت هر فرد را در نظر بگیرد. اما هر تلاشی ممکن است با نتیجه‌ی دلخواه همراه نباشد و این موضوع باعث کاهش اعتماد‌به‌نفس افراد میشود و باوری که به توانایی هایشان داشتند را از دست میدهند.

 راهکارهایی که روانشناسی زرد در اختیار افراد قرار می‌دهد، چیزی جز گمراهی نخواهد داشت. افرادی که آموزش های روانشناسی زرد را دنبال میکنند زمان خود را در مسیری صرف میکنند که نتیجه ای جز نا امیدی ندارد و این بزرگترین تاوانی است که فرد میتواند در زندگی پرداخت کند.

درگیرکردن افراد با انبوهی از مشکلات روانی یکی از پیامدهای بسیار سنگین روانشناسی زرد است. توصیه‌های غیرعلمی باعث میشود افراد در زندگی خود با مشکلاتی دست و پنجه نرم کنند و همین مشکلات باعث گرفته شدن تصمیمات غلط در زندگی میشود. در نتیجه چنین افرادی در یک دور باطل گرفتار شده و انرژی و زمان خود را به‌هدر خواهند داد.

روانشناسی زرد تنها به سمینارها، کارگاه‌ها و پست‌های انگیزشی در شبکه‌های اجتماعی محدود نمی‌شود. در بازار کتاب نیز آثار مختلفی وجود دارند که در این دسته جای می‌گیرند و اتفاقاً فروش بالایی هم دارند. در ادامه، به معرفی برخی از این کتاب‌ها می‌پردازیم:

این کتاب پرفروش که شاید شما هم آن را خوانده یا درباره‌اش شنیده باشید، بر این ایده تأکید دارد که محدودیت‌های زندگی ما، زاییده‌ی ذهن و باورهای خودمان هستند و می‌توانیم این موانع را کنار بزنیم. نویسنده معتقد است که تنها دلیل عدم موفقیت و خوشبختی افراد، خود آن‌ها و نوع تفکرشان است.

کتاب راز یکی از آثار پرطرفدار در حوزه‌ی روانشناسی زرد است که حتی نسخه‌ی مستندی از آن نیز منتشر شده و بارها به اشتراک گذاشته شده است. این کتاب پر از جملات انگیزشی است که می‌تواند هر خواننده‌ی ناآگاهی را جذب کند. نویسندگان و نقل‌قول‌های این اثر تأکید دارند که با کنترل افکار و داشتن تفکر مثبت، می‌توان به تمام خواسته‌های زندگی دست یافت.

در کتاب بنویس تا اتفاق بیفتد، هنریت کلاوسر بر اهمیت نوشتن آرزوها به‌عنوان نخستین و مهم‌ترین گام برای تحقق آن‌ها تأکید می‌کند. او بارها در کتاب اشاره می‌کند که پس از نوشتن خواسته‌ها، باید نگرشی مثبت و خلاقانه داشت تا به‌سادگی به آرزوها دست یافت و موفق شد.

ریچل هالیس در کتاب خودت باش دختر به خواننده توصیه می‌کند باورهای نادرستی که در ذهن او ریشه دوانده‌اند را کنار بگذارد تا بتواند خود واقعی‌اش را شکوفا کند و به موفقیت برسد. این اثر، که یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های آمازون نیز بوده است، بر این نکته تأکید دارد که مسئولیت تبدیل شدن به انسانی که در آینده خواهید بود، تنها بر عهده‌ی خود شماست.