طرحواره آسیب‌پذیری چیست : غلبه بر ترس از فقر و ناامنی
در دنیای پرهیاهوی امروزه، بسیاری افراد احساس میکنند در معرض خطر یا اتفاقات غیر قابل پیش بینی هستند و این احساس تهدید مداوم، معمولا ریشه ای به نام “طرحواره آسیب‌پذیری” در ذهن دارد. طرحواره درمانی، که توسط جفری یانگ توسعه یافت، ابزاری قدرتمند برای شناسایی و درمان این الگوهای فکری ناکارآمد است. در این مقاله قصد داریم به طور کامل طرحواره آسیب پذیری ، علائم آن، ریشه‌ها و مهم‌تر از همه، مسیر رهایی از تله آسیب پذیری را بررسی کنیم.
سرفصل های محتوا :
طرحواره درمانی (Schema Therapy) چیست؟
طرحواره درمانی توسط جفری یانگ در دهه ۱۹۸۰ توسعه یافت و از آنجایی که به صورت عمیق ریشه های مشکلات را بررسی میکند، به عنوان یک رویکرد “فراتر از CBT” شناخته میشود. اگر میخواهید بدانید طرحواره چیست؟ خواندن این متن را به شما پیشنهاد میدهیم.
هدف اصلی این روش، شناسایی و اصلاح “طرحواره های ناسازگار اولیه” (Early Maladaptive Schemas – EMS) است. این طرحواره ها الگو های شناختی، هیجانی و رفتاری بسیار فراگیر و ریشه داری هستند که در دوران کودکی شکل گرفته اند و فرد را در بزرگسالی به سمت الگوهای تکراری مخرب در روابط، کار و مدیریت احساسات سوق می‌دهند. اما آیا تغییر طرحواره کودکی در بزرگسالی امکان پذیر است؟!
طرحواره آسیب‌پذیری (Vulnerability Schema)
طرحواره آسیب‌پذیری، یک باور عمیق است که فرد احساس میکند به زودی یک فاجعه قریب الوقوع (چه فیزیکی، چه عاطفی، چه مالی یا اجتماعی) اتفاق می افتد این طرحواره ، فرد را دائما در انتظار رخداد و زنگ خطر نگه میدارد.
تعریف روانشناختی طرحواره آسیب‌پذیری
این طرحواره شامل ترس هایی بالاتر از ترس های روزمره است که به نمونه ای از آن ها در زیر اشاره میکنیم. فرد با طرحواره آسیب پذیری ، دنیا را مکانی خطرناک میبیند که کنترل کمی بر آینده آن دارد.
- ترس از اتفاقات غیر قابل کنترل : ترس از بروز بلاهای طبیعی مانند سیل و زلزله و یا حوادث ناگهان مانند تصادف.
- ترس از ابتلا به بیماری های جدی : ترس از اینکه خود فرد و یا عزیزانش به بیماری سخت مبتلا شود.
- ترس از فروپاشی مالی ناگهانی: صرف نظر از وضعیت فعلی مالی ،فرد نگران فقر شدید و یا ورشکستگی مالی است.
- ناتوانی در مقابله: ترس از اینکه در صورت بروز فاجعه ، توانایی ذهنی و مالی برای بازیابی ندارد.
تفاوت طرحواره آسیب پذیری با اضطراب یا ترس معمولی
تفاوت اصلی این دو موضوع در پایداری و فراگیری است بدین صورت که طرحواره یک حالت ذهنی است اما اضطراب یک واکنش:
- اضطراب و ترس معمولی: این ترس و نگرانی برای یک موقعیت واقعی است و بعد از رفع آن موقعیت، اضطراب فروکش میکند مثلا ترس از سخنرانی در جمع، که بعد از سخنرانی این ترس رفع میشود.
- طرحواره آسیب پذیری: این ترس و نگرانی در هر شرایطی میتواند فعال شود حتی زمانی که شواهد عینی برای خطر وجود ندارد. با وجود این طرحواره هر اتفاق بر اساس احتمال وقوع فاجعه تفسیر میکند. مثلا فرد ممکن است در سلامت کامل باشد اما یک سردرد معمولی را نشانه ی تومور مغزی ببیند.
ریشه‌ها و علل شکل‌گیری طرحواره آسیب‌پذیری
طرحواره آسیب پذیری مانند طرحواره محرومیت هیجانی ، طرحواره بی اعتمادی و… ، از نیازهای اساسی برآورده نشده در سال های اولیه زندگی نشأت میگیرد، جایی که مغز در حال ساختن مدل هایی از جهان برای بقا است. یکی از قوی ترین عوامل، تجربه زندگی در محیطی است که در آن خطر واقعی و مستمر وجود داشته است:
- محیط پر از آشوب: کودکانی که در خانواده هایی با خشونت خانگی، اعتیاد والدین، یا دعوا های شدید بزرگ می‌شوند، یاد می‌گیرند که محیط پیرامونشان ناپایدار و غیرقابل اعتماد است.
- بیماری های مزمن والدین: بودن در خانواده ای که والدین دچار بیماری مزمن جسمی یا روانی بوده باشند، حس عدم توانایی در کنترل بیماری یا از دست دادن والد را در کودک تقویت میکند.
- بی‌ثباتی اقتصادی مفرط: اگر منابع مالی خانواده همیشه در معرض خطر باشد، کودک این پیام را دریافت میکند که امنیت مادی یک توهم است و هر لحظه ممکن است همه چیز از دست برود.
- زمینه ژنتیکی: برخی افراد به طور طبیعی دارای سیستم عصبی حساس‌تری هستند و سطح اضطراب ذاتی بالاتری دارند (نشانه‌هایی از تمایلات ارثی به اختلالات اضطرابی).
در این شرایط، کودک یاد میگیرد که “امنیت یک توهم است و من باید همیشه آماده بدترین حالت باشم.”
علائم و نشانه های طرحواره آسیب پذیری
- در اکثر مواقع استرس دارند و نگران این هستند که نکند اتفاق بدی بیفتد.
- نگران فقر و ورشکسته شدن هستند.
- در طول روز افکار منفی زیادی به ذهنشان خطور میکند و فکر کردن به این موضوعات باعث بیماری های جسمی و روحی میشود.
- دنیا را جای خطرناک و ناامن میبینند.
- گاها احساس میکنند نمیتوانند خود را کنترل کنند و احساس دیوانگی دارند.
- تلقین افکار منفی باعث میشود فرد فکر کند در حال حمله قلبی است در صورتی که مدارک پزشکی او سالم بودن او را نشان می‌دهند.
نشانه های طرحواره آسیب پذیری در روابط عاطفی و دوستانه
- اجتناب عاطفی: ترس از تعهد عمیق، چرا که از دست دادن کسی که دوستش دارد برای او فاجعه است. جالب است در مقاله ی ترس از تعهد تمام دلایل این ترس را بررسی کرده ایم.
- وابستگی بیش از حد (در برخی موارد): در تلاش برای تأمین امنیت، فرد شریک عاطفی خود را بیش از حد وابسته یا نیازمند حمایت دائمی میبیند، تا اطمینان حاصل کند که او هنوز “قابل اتکا” است.
نشانه های طرحواره آسیب پذیری در تصمیم‌گیری‌های شغلی و مالی
- گریز از ریسک پذیری: ترس از شکست، بزرگتر از سود برای اوست. پس از ارتقا شغلی و دریافت مسئولیت بیشتر جلوگیری میکند.
- احتکار یا صرفه جویی افراطی: به خاطر ترس از ورشکستگی و فقر ، مبلغ هنگفتی را پس انداز میکند حتی اگر غیر منطقی باشد.
- مشکل در تفویض اختیار: عدم اعتماد به دیگران برای انجام کارها، به خاطر اینکه میترسد اشتباه آن ها منجر به فاجعه شود و فقط اوست که میتواند از این اتفاقات جلوگیری کند.
نشانه های طرحواره آسیب پذیری در علائم جسمی و عاطفی (مانند حملات پانیک یا اضطراب فراگیر)
- اختلال اضطراب فراگیر (GAD): نگرانی دائمی و خارج از کنترل درباره تعداد زیادی از مسائل (سلامت، پول، امنیت) که در فرد مبتلا به این طرحواره، به طور مداوم به سمت فاجعه سوق داده می‌شوند.
- حملات پانیک: این حملات اغلب به دلیل فعال شدن بیش از حد سیستم هشداردهنده بدن رخ می‌دهند. فرد احساس میکند دچار حمله قلبی شده، دارد کنترل عقل خود را از دست می‌دهد یا در حال مرگ است. این تجربه جسمی برای فرد با این طرحواره، تأییدی بر این باور است که “من در برابر تهدیدات جسمی ناتوانم.”
- گوش به زنگی مداوم (Hypervigilance): فرد دائماً در حال اسکن محیط برای یافتن نشانه‌های خطر است؛ صداهای بلند، بوی غیرعادی، یا تغییرات کوچک در وضعیت سلامتی بلافاصله به بزرگترین تهدید تفسیر می‌شوند.
رهایی از طرحواره آسیب پذیری
در این قسمت راهکار های عملی برای غلبه بر طرحواره آسیب پذیری ارائه میدهیم اما فراموش نکنید که برای درمان طرحواره آسیب‌پذیری بهترین راه مراجعه به یک طرحواره درمانگر است، با این‌حال میتوانید کار‌های زیر را انجام دهید تا روند درمان بهتر سپری شود:
- ابتدا ریشه ی طرحواره آسیب پذیری خود را پیدا کنید.
- ترس هایتان را بنویسید و اولویت بندی کنید موقعت هایی که بیشتر شما را مضطرب می کند را بررسی کنید تا نوع آسیب مشخص شود.
- قدرت تصویر سازی ذهنی مثبت خود را تقویت کنید تا بتوانید با اعتماد به نفس در موقعیت به آن غلبه کنید
- منطقی بودن ترس هایتان را زیر سوال ببرید هر بار که ترسی را به چالش میکشید قدرت آن را در ذهنتان کاهش میدهید.
- مراجعه به مراکز مشاوره ، میتواند قدم به قدم شما را برای درمان طرحواره آسیب پذیری یاری کند تا ترس هایتان را کنار بگذارید بدون آنکه آسیب ببینید. یکی از بهترین روانشناسان با رویکرد روانشناسی تحلیلی سرکار خانم سعیده امانی هستند که میتوانید برای دریافت نوبت مشاوره با شماره زیر تماس حاصل نمایید.
سوالات متداول
آیا طرحواره آسیب‌پذیری قابل درمان است؟
بله. با طرحواره درمانی و انجام دادن تمرینات ، می‌توان این طرحواره را به میزان قابل توجهی تعدیل و اثرات آن بر زندگی روزمره را کاهش داد. روند درمان طولانی است اما نتایج ماندگار هستند.
چگونه بفهمم طرحواره من فعال شده است؟
زمانی که احساس می‌کنید کنترل اوضاع کاملاً از دستتان خارج شده، یا بدون دلیل منطقی برای یک “بحران قریب‌الوقوع” در سلامتی، امنیت یا امور مالی آماده می‌شوید، احتمالاً این طرحواره فعال شده است. این فعال سازی اغلب با علائم جسمی شدید مانند تپش قلب، تنگی نفس یا تعریق همراه است که شما آن ها را با یک حمله قریب الوقوع اشتباه می‌گیرید.
نتیجه‌گیری
طرحواره آسیب‌پذیری یک بار سنگین است که ما را از زندگی کردن در لحظه بازمی‌دارد و ما را وادار میکند همواره در انتظار طوفان بعدی باشیم. شناخت این طرحواره و درک ریشه‌های آن اولین گام بزرگ برای بازپس‌گیری قدرت کنترل زندگی است. برای پیمودن این مسیر با عمق و اطمینان بیشتر، دوره‌های خودشناسی ما می‌توانند ابزارهای عملی لازم را به شما بدهند تا مهارت‌های مقابله‌ای خود را تقویت کنید. با این حال، برای رهایی کامل از چنگال این تله ذهنی و بازنویسی باورهای بنیادین، کمک تخصصی ضروری است. ما مجموعه‌ای از روانشناسان مجرب در زمینه طرحواره درمانی داریم. اگر آماده‌اید تا این چرخه معیوب را بشکنید و به خود اجازه دهید در دنیایی امن‌تر زندگی کنید، همین حالا برای گرفتن نوبت مشاوره اقدام کنید تا مسیر بهبودی خود را تحت هدایت متخصص آغاز نمایید.
دیدگاهتان را بنویسید