طرحواره چیست و انواع طرحواره کدام است ؟

افلاطون، ارسطو و کانت اولین اندیشمندانی هستند که از طرحواره صحبت کردند. اما میتوان اولین نظریه طرحواره را به پیاژه در سال 1923 نسبت داد. او طرحواره را ساختاری ذهنی می‌دانست که خودش را با داده‌های جدید تطبیق می‌دهد. طرحواره یک الگوی ذهنی است که ساختار ثابتی دارد و در واقع ریشه تفکرات و شخصیت فرد را تشکیل میدهد و این چهارچوب در کودکی شکل میگیرد و در بزرگسالی ادامه پیدا میکند. در ادامه انواع طرحواره را بررسی میکنیم به عنوان مثال یکی از از طرحواره ها ، طرحواره وابستگی است که در آن افراد ساده ترین کارها را نمیتوانند به تنهایی انجام دهند.

طرحواره چیست؟

اگر برای شما سوال است طرحواره چیست؟ در بیانی ساده باید بگوییم، طرحواره یک الگوی ذهنی است که باعث میشود فرد ، جهان را به شیوه  خاصی درک و به سبک مشخصی تفسیر کند. طرحواره به طور کلی در کودکی در ذهن فرد شکل گرفته و در بزرگسالی همه اتفاقات و محرک های بیرونی را در همین چهارچوب (طرحواره) درک میکند. مثلا فردی که طرحواره شکست در او فعال است، هر نشانه‌ای را در جهت ناکامی خود و شکست دوباره تفسیر می‌کند.

انواع طرحواره شامل : وابستگی، شکست، طرحواره رهاشدگی، ایثار، محرومیت هیجانی، نقص و شرم، انزوای اجتماعی و…. هستند که در ادامه به طور کامل آن را بررسی میکنیم

انواع طرحواره

1.طرحواره‌های ترد و جدایی:

افراد درگیر طرحواره ترد و جدایی همیشه نگران از دست دادن عزیزان خود هستند و اینگونه از نزدیک شدن به دیگر افراد ترس دارند آن ها معمولا افرادی منزوی بوده و حتی گاها نمیتوانند احساسات خود را بروز دهند و معمولا در برقراری روابط عاطفی دچار مشکل میشوند معمولا افرادی که در کودکی والدین خود را از دست داده اند، در بزرگسالی با این طرحواره درگیر میشوند. معمولا ریشه این طرحواره در کودکی است و در نوجوانی و جوانی به اوج میرسد تا جایی که فرد را از مدار یک زندگی سالم خارج میکند. طرحواره ترد و جدایی در بزرگسالی باعث بروز طرحواره‌های زیر می‌شود:

• طرحواره رها شدگی:

از دست دادن والدین یا حامی در کودکی علت بروز طرحواره رهاشدگی در فرد است. در واقع فرد همیشه درگیر چالش تنها ماندن می‌باشد.

• طرحواره نقص و شرم:

معمولا این افراد به خاطر اینکه در کودکی تجربه جدایی داشته اند ، احساس نقص و شرم دارند و معمولا کمبود اعتماد به نفس نیز دارند و فکر میکند اگر کسی متوجه مشکل او شود ، او را ترد میکند این طرحواره به طور شدید از نظر روحی به فرد آسیب میرساند. برای بالا بردن اعتماد به نفس میتوانید روش های افزایش اعتماد به نفس را مطالعه کنید.

• طرحواره وابستگی:

حدود 39درصد افراد در نوجوانی و جوانی دچار طرحواره وابستگی میشوند و به خاطر ترس از جدایی به روابط اشتباه ادامه میدهند که همین موضوع باعث تشدید مشکل در زندگی افراد میشود.

2.طرحواره‌های خودمختاری و عملکرد مختل:

طرحواره خودمختاری یکی دیگر از طرحواره هاست که افرادی که با این طرحواره درگیر هستند ، در تصمیم‌گیری صحیح و زندگی مستقل مشکلاتی دارند. معمولا در کودکی وظایف زیادی به آن ها متحمل شده و در بزرگسالی و زندگی مشترک پیامدهای جبران ناپذیری را تجربه میکنند این افراد به دیگران دیدگاه بدی دارند به همین خاطر کارها را به تنهایی انجام میدهند. این طرحواره باعث ایجاد حس اعتماد به نفس کاذب نیز در فرد می‌شود و معمولا به خاطر خودمختاری مطلق تصمیمات نادرستی میگیرند. طرحواره های  زیرمجموعه طرحواره خودمختاری به شرح زیر هستند:

• طرحواره بزرگ منشی:

این افراد معمولا خود را از دیگران برتر میبینند و خود را لایق زندگی بهتر میدانند و از زندگی با انسان های عادی لذت نمیبرند و اهمیتی به خواسته های دیگران نمیدهد و معمولا خواسته های بزرگ دارند.

• طرحواره بازداری هیجانی:

درصد بالایی از افراد درگیر با طرحواره خودمختاری ، درگیر طرحواره بازداری هیجانی هستند به این صورت که فرد احساس میکند در صورتی که احساساتش را کنترل کند ، فرد موفقی نخواهد شد.

• طرحواره استانداردهای سطح بالا:

همانطور که از نام این طرحواره پیداست ، این افراد استانداهای سطح بالایی برای زندگی در نظر دارند. به نوعی میزان احساسات و فشارهای روانی افزایش پیدا می‌کند و حتی از مورد انتقاد قرار گرفتن توسط دیگران هراس دارند. مطالعه روش های چگونه انتقاد پذیر باشیم میتواند کمک شایانی به این افراد کند.

3.طرحواره‌های مرزهای مختل:

افراد درگیر با طرحواره مرزهای مختل ، مرز مشخصی برای روابط خود در نظر نمیگیرند و زندگی ان ها با چالش های زیادی روبرو میشود به خصوص در سنین نوجوانی مشخص کردن حد و مرز سخت تر میشود بهترین راه برای گذر کردن از این مسیر درمان آن است چرا که اگر درمان نشود فرد وارد مشکلات زیادی در زندگی میشود.

• طرحواره اطاعت:

این طرحواره زمانی شکل می‌گیرد که فرد از کودکی یاد می‌گیرد که خواسته‌ها، نیازها و احساسات خود را سرکوب کند و اولویت را به خواسته‌های دیگران بدهد، معمولاً به دلیل ترس از تنبیه، طرد شدن یا نارضایتی اطرافیان. این افراد احساس می‌کنند که مجبورند همیشه مطابق خواسته‌های دیگران عمل کنند. این طرحواره ممکن است به این دلایل باشد : والدین مستبد یا کنترل‌گر که احساسات و نیازهای کودک را نادیده می‌گیرند ، تنبیه شدن در کودکی برای بیان احساسات یا داشتن خواسته‌های شخصی ، بزرگ شدن در محیطی که محبت و تأیید وابسته به فرمان‌برداری بوده است.

طرحواره خود کنترلی ناکافی:

این افراد به خاطر عدم خودکنترلی درگیر احساسات منفی نظیر: ناامیدی و شکست می‌شود. با چندین جلسه تراپی می‌توانید حد و مرزهای مشخص شده را شناسایی کنید. تحت چنین شرایطی وارد فاز جدیدی از زندگی موفق خواهید شد. برای دریافت نوبت مشاوره با یکی از بهترین مشاور کرج تماس بگیرید 09354603817 .

4.طرحواره‌های هدایت شدن توسط دیگران:

گاها تفریط والدین در برخی مسائل تربیتی باعث بروز علائم اولیه طرحواره‌‌های هدایت شدن توسط دیگران در کودک می‌شود. این افراد در بزرگسالی قدرت انجام کارهای ساده را ندارند و احساس ناکافی بودن و در روابط دوستانه و عاطفی بیشتر نقش یک قربانی را اجرا می‌کنند. قدرت تصمیم‌گیری خود را از دست می‌دهد و دچار اضطراب و ترس نیز می‌شوند. به طوری که ساده‌ترین کارها را نیز نمی‌توانند انجام دهند. در ادامه، زیر مجموعه های این طرحواره را بررسی میکنیم :

• طرحواره خود توسعه نیافته:

کودکانی که وابستگی شدیدی به والدین دارند، اغلب درگیر این طرحواره می‌شوند. این افراد از نظر روحی خود را ناقص احساس می‌کنند و شناخت کافی از ویژگی‌های فردی خود ندارند. وابستگی عاطفی بیش از حد، هویت مستقل فرد را تحت‌الشعاع قرار داده و مانع از رشد شخصیت او می‌شود. در نتیجه، چنین افرادی تلاشی برای تقویت روحیه و توسعه شخصیت خود انجام نمی‌دهند.

• طرحواره شکست:

افرادی که درگیر این طرحواره هستند، بر این باورند که بدون راهنمایی و تأیید دیگران شکست خواهند خورد. ترس از شکست، احساسی عمیق در آن‌ها ایجاد کرده که مانع از رشد و پیشرفتشان می‌شود. این تله ذهنی موجب می‌شود فرد نتواند احساسات خود را کنترل کند و در نتیجه، از ترس ناکامی هرگز مسیر استعدادهای خود را دنبال نکند.

5.طرحواره‌های هوشیاری افراطی و بازداری:

این طرحواره منجر به سرکوب افراطی احساسات و نیازهای اساسی فرد می‌شود، به‌طوری که شخص دچار نوعی خویشتن‌داری افراطی شده و از بیان عواطف خود خودداری می‌کند. این افراد معمولاً بسیار هوشیار بوده و خود را بی‌نقص می‌دانند. آن‌ها برای جلوگیری از بروز هرگونه مشکل، ابعاد مختلف هر مسئله را به‌دقت بررسی می‌کنند. در بسیاری از موارد، تربیت سخت‌گیرانه و افراطی نقش مهمی در شکل‌گیری این طرحواره دارد.

در کودکان، این طرحواره با عدم مشارکت در فعالیت‌های گروهی، انزوای اجتماعی و مشکلات در اعتماد به دیگران بروز پیدا می‌کند. این افراد معمولاً دیدگاهی منفی نسبت به مسائل مختلف زندگی دارند. در ادامه، زیر مجموعه های این طرحواره را بررسی میکنیم :

• طرحواره بدبینی:

این افراد معمولا جنبه های مثبت زندگی را در نظر نمیگیرند و دید منی نسبت به مسائل و مشکلات دارند.

• طرحواره محرومیت هیجانی:

این افراد به هیجانات زندگی توجه ندارند و از آن فاصله میگیرند.

نحوه تشخیص انواع طرحواره:

روش های مختلفی برای تشخیص طرحواره و دوران آن وجود دارد به کمک این روش ها درمانگرها میتوانند نوع طرحواره را شناسایی کنند و بعد از شناسایی درمان را آغاز کنند. از تست های مشهور برای تشخیص طرحواره میتوان به تست های زیر اشاره کرد :

• تست طرحواره‌های ناسازگار یانگ:

تست طرحواره‌های ناسازگار یانگ یا پرسشنامه طرحواره‌ی یانگ (Young Schema Questionnaire – YSQ) یک ابزار روان‌شناختی است که برای ارزیابی طرحواره ناسازگار اولیه طراحی شده است. این تست به افراد کمک می‌کند تا باورهای عمیق و الگوهای فکری‌ای را که از دوران کودکی شکل گرفته‌اند و ممکن است بر رفتار و احساسات آن‌ها تأثیر منفی بگذارند، شناسایی کنند.  این تست معروف نقش مهمی در شناسایی طرحواره‌های ناسازگار مرتبط با شخصیت اجتماعی دارد. دقت نتایج آن وابسته به میزان صداقت فرد در پاسخ‌گویی است

• تست طرحواره یانگ فرم بلند:

پرسشنامه طرحواره‌های ناسازگار اولیه یانگ – فرم بلند (Young Schema Questionnaire – Long Form) نیز برای سنجش طرحواره ناسازگار اولیه است که توسط جفری یانگ طراحی شده است. این تست به‌طور ویژه در طرحواره‌درمانی و درمان شناختی-رفتاری (CBT) برای شناسایی الگوهای فکری مخرب استفاده می‌شود. قبل از پاسخ به سوالات این تست که توسط اندیشمند بزرگ یانگ طراحی شده است بهتر است چند ثانیه فکر کنید که بهترین پاسخ را بدهید.